Nepal’s history is marked by the dominance of a small, entrenched elite—controlling political, economic, and social power while the majority, often trusting and hopeful, bears the consequences. The Rana regime deliberately restricted education to the ruling family and a small circle of allies until 1950, keeping the public illiterate, politically unaware, and dependent. Literacy rates fell below 5%, ensuring the continuation of their grip on power. Sadly, this legacy persists—manipulators and power brokers still rule the nation, prioritizing personal and factional interests over the public good. A recent survey I conducted on literacy levels among local residents of Nepal’s capital Kathmandu revealed a troubling reality: literacy among those aged eighty and above is very poor. This highlights the long-term impact of historical neglect and underinvestment in education. In those days, women were often confined indoors for "security reasons," not even allowed to peek out of windows except through small pigeonholes of the windows —an oppressive practice that further limited their access to knowledge and freedom.
Addressing such gaps is essential—not only to honor our elders but to ensure that future generations, across all age groups, receive the education and digital literacy needed to engage meaningfully with emerging technologies like AI.
As artificial intelligence reshapes our future, we must ensure these patterns are not repeated. AI must not become another instrument of elite domination. Those who train and supervise AI datasets should be truly representative of Nepal’s regions, languages, and socioeconomic diversity. Breaking the cycle demands urgent investment in literacy and digital education across the nation, empowering every citizen to participate in—and benefit from—the AI era, rather than becoming its victims.
The learning system in Nepal’s rural heartlands remains deeply neglected—teachers are poorly trained, classrooms lack resources, and infrastructure is decades behind. This is more than an education crisis; it is a threat to the integrity of our future in the AI era. If large segments of our population remain illiterate or digitally unaware, how can we ensure that AI datasets reflect the true voices and realities of Nepal’s people, free from manipulation?
Illiteracy creates a dangerous vacuum—one where powerful actor can distort data, shape narratives, and embed bias into AI systems without challenge. Unless we urgently invest in upgrading rural education, training teachers, and providing equitable digital access, AI will not be the people’s tool. It will be another weapon in the hands of those who have always controlled the nation’s destiny.
Translation
Editing required
नेपालको इतिहास थोरै, शक्तिशाली र शासक वर्गको प्रभुत्वले भरिएको छ—उनीहरूले राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक शक्तिमाथि नियन्त्रण जमाए जबकि अधिकांश जनता, जो प्रायः विश्वासी र आशावादी छन्, त्यसको परिणाम भोग्न बाध्य छन्। राणा शासनले सन् १९५० सम्म शिक्षालाई शासक परिवार र केही सीमित व्यक्तिहरूमा मात्र सीमित राख्यो, जसले गर्दा आम जनता निरक्षर, राजनीतिक रूपमा अनभिज्ञ र आश्रित हुन पुगे। साक्षरता दर ५% भन्दा कम थियो, जसले गर्दा उनीहरूको शक्तिमाथिको पकड कायम रह्यो। दुःखको कुरा, यो विरासत अझै पनि जीवित छ—शक्तिशाली र गुटगत नेताहरूले राष्ट्रमा शासन गरिरहेका छन्, सार्वजनिक हितभन्दा व्यक्तिगत र गुटगत स्वार्थलाई प्राथमिकता दिँदै।
मैले हालै नेपालको राजधानी काठमाडौंका स्थानीय बासिन्दाहरूमा साक्षरता स्तरबारे गरेको एउटा सर्वेक्षणले एउटा चिन्ताजनक वास्तविकता देखाएको छ: ८० वर्ष वा सोभन्दा माथिका मानिसहरूमा साक्षरता दर धेरै कमजोर छ। यसले शिक्षामा ऐतिहासिक उपेक्षा र कम लगानीको दीर्घकालीन प्रभावलाई प्रकाश पार्छ। ती दिनहरूमा, महिलाहरूलाई प्रायः "सुरक्षा कारणहरू" ले घरभित्रै सीमित राखिन्थ्यो, उनीहरूलाई झ्यालको सानो प्वालबाट बाहेक बाहिर हेर्न पनि दिइँदैनथ्यो—यो एक दमनकारी अभ्यास थियो जसले ज्ञान र स्वतन्त्रतामा उनीहरूको पहुँचलाई थप सीमित गर्यो।
यस्ता कमीकमजोरीहरूलाई सम्बोधन गर्नु आवश्यक छ—यो हाम्रा अग्रजहरूको सम्मान गर्न मात्र होइन, तर भविष्यका पुस्ताहरूलाई पनि, सबै उमेर समूहहरूमा, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) जस्ता उदीयमान प्रविधिहरूसँग अर्थपूर्ण रूपमा जोडिन आवश्यक शिक्षा र डिजिटल साक्षरता प्राप्त गर्न सुनिश्चित गर्नका लागि हो।
जब कृत्रिम बुद्धिमत्ताले हाम्रो भविष्यलाई नयाँ रूप दिइरहेको छ, हामीले यो ढाँचा दोहोरिन नदिने सुनिश्चित गर्नुपर्छ। AI शक्तिशाली वर्गको प्रभुत्वको अर्को साधन बन्नु हुँदैन। AI डेटासेटहरूलाई तालिम दिने र सुपरिवेक्षण गर्नेहरूले नेपालको क्षेत्रहरू, भाषाहरू र सामाजिक-आर्थिक विविधतालाई साँच्चै प्रतिनिधित्व गर्नुपर्छ। यो चक्र तोड्नका लागि राष्ट्रभरि साक्षरता र डिजिटल शिक्षामा तत्काल लगानी गर्नुपर्नेछ, ताकि हरेक नागरिकलाई AI युगमा सहभागी हुन र त्यसबाट लाभान्वित हुन सशक्त बनाउन सकियोस्, न कि त्यसको सिकार हुन।
नेपालको ग्रामीण भागमा शिक्षा प्रणाली अझै पनि गहिरो रूपमा उपेक्षित छ—शिक्षकहरूलाई उचित तालिम दिइएको छैन, कक्षाकोठामा स्रोतसाधनको अभाव छ, र पूर्वाधार दशकौं पुरानो छ। यो केवल एउटा शिक्षा संकट मात्र होइन; यो AI युगमा हाम्रो भविष्यको अखण्डतामाथिको खतरा हो। यदि हाम्रो जनसंख्याको ठूलो हिस्सा निरक्षर वा डिजिटल रूपमा अनभिज्ञ रह्यो भने, हामी कसरी सुनिश्चित गर्न सक्छौं कि AI डेटासेटहरूले नेपालका जनताको वास्तविक आवाज र यथार्थतालाई, हेरफेरबाट मुक्त भएर, प्रतिबिम्बित गर्नेछन्?
निरक्षरताले एउटा खतरनाक खाली ठाउँ सिर्जना गर्छ—जहाँ शक्तिशाली व्यक्तिहरूले चुनौतीविना नै डेटालाई विकृत गर्न, कथाहरूलाई आकार दिन र AI प्रणालीहरूमा पूर्वाग्रह घुसाउन सक्छन्। जबसम्म हामी ग्रामीण शिक्षाको स्तरोन्नति गर्न, शिक्षकहरूलाई तालिम दिन, र समान डिजिटल पहुँच प्रदान गर्नमा तत्काल लगानी गर्दैनौं, AI जनताको साधन हुनेछैन। यो ती व्यक्तिहरूको हातमा अर्को हतियार हुनेछ जसले सधैं राष्ट्रको भाग्यलाई नियन्त्रण गरेका छन्।